Аяа София (Hagia Sofia) нь олон зууны туршид дэлхийн архитектур, соёлын түүхэнд онцгой байр суурь эзэлсэн дурсгалт барилга юм. Энэхүү сүм нь эхэндээ Христийн сүм, дараа нь лалын сүм, эцэст нь музей болсон түүхтэй бөгөөд орчин үеийн Туркийн түүхэнд чухал үүрэг гүйцэтгэж ирсэн.

1. Барилгын түүх, бүтэц

Аяа София нь Византийн эзэнт гүрний үеийн хамгийн том, дээд түвшний архитектурын нэгэн дурсгал бөгөөд 532-537 оны хооронд Византийн эзэн хаан Юстиниан I-ийн үед баригдсан. Энэ нь тухайн үед дэлхийн хамгийн том сүм байсан ба "Divine Wisdom" буюу "Бурханы Гүн Ухаан" гэсэн утгатай нэрээр нэрлэгдсэн.

Архитектурын шийдэл

• Бөмбөгөр дээвэр: Аяа Софиягийн хамгийн гайхамшигтай элемент нь түүний 31 метр диаметртэй, 55 метр өндөрт өргөгдсөн асар том бөмбөгөр дээвэр юм. Энэхүү бөмбөгөр дээвэр нь тухайн үеийн инженерийн томоохон амжилт бөгөөд 1000 гаруй жил барилга дэлхийн хамгийн том дотоод орон зайг бүрдүүлж байлаа.
• Чулуун болон мозаик уран зураг: Дотоод засал чимэглэл нь байгалийн гэрэлтэй төгс зохицсон өнгөт мозаик зураг, алтан өнгийн дэвсгэр дээр христийн шашны ариун дүрүүдийг урласан байдаг. Мозаикуудын дийлэнх нь Исламын үед халхлагдсан боловч олон нь дахин сэргээгдсэн.
• Материал: Аяа Софияг барихад ашигласан чулуу, гантиг, плитанууд нь тухайн үеийн дэлхийн хамгийн сайн чанарын материалаар хийгдсэн. Барилгын материалын дийлэнхийг Грекийн арал болон Ойрх Дорнодын нутгаас авчирсан.

2. Османы эзэнт гүрэн ба Лалын сүм

1453 онд Константинополь (одоо Истанбул) Османы эзэнт гүрний султан Мехмет II-ийн удирдлага дор эзлэгдсэнээр Аяа София лалын сүм болж хувирсан. Түүний дараа хэд хэдэн өөрчлөлт хийгдсэн:

• Минаретууд: Сүмд Лалын шашны мөргөлийн уриалгыг дамжуулах дөрвөн минарет нэмэгдсэн.
• Исламын элементүүд: Христийн шашны дүрүүдийг халхалж, исламын шашны бичээсүүд, мөргөлдөө зориулсан орон зайг нэмсэн. Үүний жишээ нь том хар самбар дээр бичигдсэн "Аллах", "Мухаммад", дөрвөн халифын нэр юм.

3. Музей болон дахин сүм болох нь

1935 онд Туркийн ерөнхийлөгч Мустафа Кемаль Ататүрк Аяа Софияг музей болгох шийдвэр гаргаж, олон улсын соёлын өв болж үзэгчдэд нээлттэй болгосон. Энэ үед лалын болон христийн шашны шинж чанаруудыг тэнцвэртэйгээр хадгалахын тулд сэргээн засварын ажил хийгдсэн.

2020 онд Туркийн засгийн газар Аяа Софияг дахин лалын сүм болгон өөрчилж, мөргөлийн газраар ашиглаж эхэлсэн. Энэ шийдвэр нь олон улсын хэмжээнд маргаантай байсан боловч сүмийн хувьд лалын мөргөл болон соёлын өвийг хамгаалах үйл явц давхар явагдаж байгаа юм.

4. Аяа Софиягийн нөлөө ба ач холбогдол

• Соёлын өв: Аяа София нь ЮНЕСКО-гийн дэлхийн өвийн жагсаалтад багтдаг ба христийн болон лалын шашны соёлын нэгдэл, дэлхийн түүхэнд гүйцэтгэсэн үүргийн хувьд онцгой.
• Архитектурын нөлөө: Түүний өвөрмөц архитектур нь дэлхийн олон сүм, лалын сүм, орд харшуудад нөлөөлсөн. Жишээлбэл, Османы эзэнт гүрний үед баригдсан Султан Ахмет сүм буюу Цэнхэр сүмийн дизайнд Аяа Софиягаас ихээхэн нөлөө авсан байдаг.

5. Түүхийн туршид хүлээн зөвшөөрөлт

• Византийн үеийн гайхамшиг: Аяа София нь Византийн архитектурын төгс жишээ бөгөөд мозаик уран зургууд нь Византийн уран бүтээлийн дээд оргилыг илэрхийлдэг.
• Османы үеийн үзэсгэлэнт лалын сүм: Османы эзэнт гүрэн сүмийг өөрийн шашны ёс заншилд нийцүүлэн сэргээсэн бөгөөд өнөөдөр лалын шашны дурсгалт газар хэвээр байна.
• Дэлхийн соёлын өв: Энэхүү барилга нь шашин шүтлэг, соёлын нэгдлийг илтгэх, дэлхийн түүхийн урт хугацааны туршид үнэтэй өвийг хадгалж ирсэн бэлгэдэл юм. Энэ бүх түүхэн дурсамж, архитектурын гайхамшиг нь Аяа Софияг зөвхөн Турк улсын төдийгүй дэлхий дахины соёлын өвд томоохон байр суурь эзлэхэд хүргэсэн.